Η δημοκρατία σε κρίση: Η μία στις δύο χώρες πήραν τη κάτω βόλτα, λέει έρευνα

Ελευθερία της έκφρασης, διαφάνεια εκλογών ή το δικαίωμα του συνέρχεσθαι είναι μερικοί από τους δείκτες – κατακτήσεις της δημοκρατίας, που όμως έχουν πληγεί σοβαρά στις μισές χώρες παγκοσμίως.

Σύμφωνα με την νέα έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Δημοκρατία και την Εκλογική Βοήθεια (IDEA), ενός δυτικού οργανισμού που εδρεύει στη Στοκχόλμη, 85 από τις 173 χώρες σημείωσαν πτώση σε τουλάχιστον έναν δείκτη δημοκρατίας μεταξύ 2017 και 2022.

Ακόμα και στα καλύτερα σπίτια

Ειδικότερα, αν και η Ευρώπη παραμένει η περιοχή με τις ισχυρότερες επιδόσεις στους Δείκτες δημοκρατίας, υπήρξε ανησυχητική επιδείνωση σε ορισμένες από τις μακροχρόνιες υψηλές επιδόσεις της περιοχής.

Ορισμένες από αυτές τις δημοκρατίες έχουν υποχωρήσει σε διάφορους δείκτες τα τελευταία πέντε χρόνια, συμπεριλαμβανομένης ακόμα και της Γερμανίας, όπου οι αξιόπιστες εκλογές έχουν αμαυρωθεί από προκλήσεις όπως η αδύναμη εποπτεία και τα οικονομικά ζητήματα των προεκλογικών εκστρατειών.

Στην Αυστρία, το Κράτος Δικαίου και οι Πολιτικές Ελευθερίες σημείωσαν πτώση λόγω της κατάχρησης δημόσιων πόρων, ενώ σημειώθηκε επιδείνωση της Ελευθερίας της Έκφρασης και της Ελευθερίας του Τύπου μετά τις προσπάθειες της προηγούμενης κυβέρνησης να ασκήσει επιρροή στα μέσα ενημέρωσης.

Περιορισμένη ικανότητα της ΕΕ να ασκεί πιο άμεση επιρροή στη (μη) δημοκρατική τροχιά των κρατών μελών του.

Το 2022, σημειώθηκε επιδείνωση στα αποτελέσματα των μακροχρόνιων και ισχυρών δημοκρατιών, όπως η Αυστρία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Πορτογαλία και το Ην. Βασίλειο. Οι μειώσεις έχουν επηρεάσει ορισμένους δείκτες, με τους πιο συνηθισμένους να είναι το κράτος δικαίου (ειδικά η προβλέψιμη επιβολή) και η ελευθερία του Τύπου. Αν και αυτές οι χώρες απολαμβάνουν υψηλών επιδόσεων στους περισσότερους δείκτες, οι πτώσεις υπογραμμίζουν τη σημασία της συνεχούς επαγρύπνησης στη δημοκρατία που προστατεύει το μέλλον, σύμφωνα με την έκθεση.

Πολλές χώρες βρίσκονται ανάμεσα στους δύο πόλους των υψηλών επιδόσεων -αλλά μέτρια πτώση- κρατών της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης και των εδραιωμένων μη δημοκρατιών της Ευρώπης.

Οι πιο προβληματικές χώρες

Σύμφωνα με το IDEA η πιο μη δημοκρατική ομάδα κρατών είναι οι Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Ρωσία και Τουρκία οι οποίες έχουν απομακρυνθεί από την υπόλοιπη Ευρώπη, σημειώνοντας απόδοση πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στους περισσότερους δείκτες δημοκρατίας.

Ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν συναντά τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ κατά τη διάρκεια της Συνόδου του Συμβουλίου Αρχηγών Κρατών του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών στην Αστάνα του Καζακστάν, 3 Νοεμβρίου 2023.

Η Λευκορωσία, όπου ο Πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο μέχρι πρόσφατα αποκαλούνταν συνήθως ως «ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης», μαζί με το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία και την Τουρκία, έχει απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από την περιφερειακή τάση, προμηνύοντας πιθανώς την επιστροφή των μη δημοκρατικών πολιτικών μπλοκ στο ήπειρο.

Στη Γεωργία, ο υψηλός πληθωρισμός και η σημαντική ρωσική μετανάστευση συμβαδίζουν με την αυξημένη πολιτική πόλωση. Οι μαζικές διαδηλώσεις εκεί ανάγκασαν το κυβερνών κόμμα να αποσύρει έναν αμφιλεγόμενο νόμο για τους «ξένους πράκτορες», ο οποίος αποτελούσε άμεση απειλή για τα ΜΜΕ και την κοινωνία των πολιτών.

Η αβεβαιότητα στα Δυτικά Βαλκάνια συνεχίστηκε, ιδιαίτερα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου ο Μίλοραντ Ντόντικ, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης της Δημοκρατίας Σέρπσκα και πιστός του Πούτιν, προχώρησε σε αποσχιστικές απειλές και αυτονομιστική ρητορική.

Αδυναμία της ΕΕ

Η δημοκρατία στην Ευρώπη, τόσο εντός όσο και εκτός των 27 κρατών μελών της ΕΕ, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις νομοθετικές και μη νομοθετικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, πολλές από τις οποίες στοχεύουν στην υπεράσπιση και την προώθηση των δημοκρατικών αξιών.

Ωστόσο, η ΕΕ παρουσιάζει σοβαρά ζητήματα, σύμφωνα με την έκθεση. Το σκάνδαλο διαφθοράς «Qatargate» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει συγκλονίσει την ΕΕ και έχει οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις, οι οποίες εκκρεμούν καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προετοιμάζεται για τις εκλογές του 2024.

Για την χώρα μας αναφέρεται ότι έχει βιώσει μια πενταετή παρακμή στην Ελευθερία της Έκφρασης, ενώ αντιμετωπίζει ένα εκτεταμένο σκάνδαλο παρακολουθήσεων, το οποίο ενέπλεξε τόσο την κυβέρνηση όσο και την ΕΥΠ σε εξωνομικές παραβιάσεις και παρακολούθηση δημοσιογράφων.

Η Ουγγαρία και η Πολωνία, που και οι δύο σημείωσαν σημαντική πτώση σε πέντε βασικούς δείκτες μεταξύ 2017 και 2022, είναι τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα που δείχνουν την περιορισμένη ικανότητα της ΕΕ να ασκεί πιο άμεση επιρροή στη (μη) δημοκρατική τροχιά των κρατών μελών του.

Παρά το γεγονός ότι η Κομισιόν έχει παγώσει δισεκατομμύρια ευρώ σε χρηματοδότηση για την Ουγγαρία και την Πολωνία λόγω παραβιάσεων των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, και οι δύο χώρες παραμένουν γενικά αταλάντευτες προς την κατεύθυνση τους, πέρα από κάποιες μικρές αλλαγές.