Γιατί κάποια ζώα ευδοκιμούν στις πόλεις;

Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

«Τρώγε σχεδόν τα πάντα. Κοιμήσου σχεδόν οπουδήποτε». Αυτά – φαίνεται – είναι τα μυστικά για να επιβιώσεις στην πόλη, ως άγριο ζώο. Μεταξύ των ειδών που κυριαρχούν στους αστικούς χώρους – περιστέρια, κατσαρίδες, αρουραίοι, αλεπούδες – αυτά είναι τα πιο προφανή χαρακτηριστικά που έχουν οι επιτυχημένοι κάτοικοι των πόλεων.

Όμως αυτές δεν είναι οι μόνες τακτικές αστικής επιβίωσης. Μια νέα μελέτη αποκάλυψε τέσσερα πολύ διαφορετικά σετ χαρακτηριστικών που χρησιμοποιούν τα ζώα για να ευημερούν στην πόλη. «Δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη τακτική για το πώς διαφορετικά είδη ή μονάδες ανταποκρίνονται στην αστικοποίηση», λέει η Amy Hahs από την Ομάδα Έρευνας Πράσινης Υποδομής στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, η οποία ηγήθηκε της έρευνας. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο διαφορετικοί τύποι ζώων προσαρμόζονται στην πόλη, με ποικίλους τρόπους και το τι οδηγεί αυτές τις αλλαγές, θα μπορούσε να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε την αστική βιοποικιλότητα και μαζί της τη συνολική υγεία του αστικού μας περιβάλλοντος.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Οι μελέτες βιοποικιλότητας στις πόλεις τείνουν να επικεντρώνονται στο ποια είδη κυριαρχούν και όχι στο πώς τα καταφέρνουν. Η ερευνητική ομάδα της μελέτης αποφάσισε να το αλλάξει αυτό. Συγκεκριμένα, η φιλοδοξία τους ήταν να απαντήσουν σε δύο ερωτήματα: Είναι το να καταναλώνει οτιδήποτε και να κοιμάται οπουδήποτε ο μόνος τρόπος για να πετύχει την επιβίωση του ένα αστικό ζώο; Πώς διαφέρει αυτό σε ολόκληρο τον κόσμο;

Οι ερευνητές εξέτασαν τέσσερα χαρακτηριστικά των ζώων – διατροφή, μέγεθος σώματος, κινητικότητα και αναπαραγωγική στρατηγική – που μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με το τι έχει να προσφέρει μια πόλη και πόσο ευέλικτο μπορεί να είναι ένα είδος. Απευθυνόμενη σε ειδικούς που είχαν δημοσιεύσει προηγουμένως έρευνα για τα χαρακτηριστικά των αστικών ζώων και συνδυάζοντας αυτά τα σύνολα δεδομένων των ερευνητών, η ομάδα δημιούργησε μια ειδική βάση δεδομένων για να συγκρίνει αυτά τα χαρακτηριστικά σε περισσότερα από 5.000 είδη που βρίσκονται σε σχεδόν 400 πόλεις σε όλο τον κόσμο. Η ομάδα μπόρεσε να συγκεντρώσει δεδομένα για έξι ομάδες ζώων: αμφίβια, νυχτερίδες, μέλισσες, πτηνά, σκαθάρια και ερπετά.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Όπως ήταν αναμενόμενο, βρήκαν ότι η ευελιξία είναι χρήσιμη – η ικανότητα να μετακινούνται σε μεγάλες εκτάσεις, να τρώνε μια ευρεία γκάμα τροφής και να διατηρούν ανοιχτό μυαλό σχετικά με τους χώρους φωλιάς και ανάπαυσης. Οι αστικές νυχτερίδες και τα σκαθάρια  έχουν την τάση να επωφελούνται από την υιοθέτηση αυτών των χαρακτηριστικών. Όμως δεν ήταν η μόνη στρατηγική επιτυχίας που βρήκαν οι ερευνητές.

Τα πουλιά και οι μέλισσες των πόλεων συχνά πετυχαίνουν με το να γίνονται «κεντρικοί τροφοσυλλέκτες». Αυτά τα πλάσματα έχουν ένα σταθερό μέρος για να φωλιάσουν και να ξεκουραστούν, αλλά αντισταθμίζουν την πιστότητα αυτής της τοποθεσίας διευρύνοντας τη γκάμα διατροφής τους. Την επόμενη φορά που θα παρατηρήσετε ένα περιστέρι να ραμφίζει ένα κομμάτι απορριμμάτων τροφής σε έναν δρόμο στο κέντρο της πόλης, θα το δείτε στην πράξη.

Τα ερπετά και τα αμφίβια υιοθετούν πάλι μια διαφορετική στρατηγική: Αντιμέτωπα με πιο δυσεύρετη τροφή, μεγαλύτερη ευπάθεια σε αρπακτικά, τροχαία ατυχήματα και ρύπανση, ανταποκρίνονται στην αστικοποίηση εξειδικεύοντας τη διατροφή τους, μετακινούμενα  σε μικρότερες περιοχές και μειώνοντας τον αριθμό των απογόνων τους. Είναι λογικό: Εάν τα ράφια προσφέρουν λιγότερες αλλά σταθερές ποικιλίες τροφίμων, η κατανάλωση μόνο μιας από αυτές μειώνει τον ανταγωνισμό με άλλα είδη, ενώ το να έχεις λιγότερους απογόνους σημαίνει αρκετή τροφή για να αναπτυχθούν καλά και να είναι πιο δυνατοί. Γνωστά ως «ειδικοί στην επιλογή χώρου», αυτά τα είδη διατρέχουν τον κίνδυνο να καταλήξουν παγιδευμένα. Επειδή δεν κυκλοφορούν, αν εξαφανιστεί η τροφή ή ο βιότοπός τους, την ίδια τύχη έχουν και αυτά.

Η ομάδα υπέθεσε επίσης ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια τέταρτη κατηγορία: «ειδικοί της μετακίνησης» – ζώα που τρώνε μια πολύ συγκεκριμένη δίαιτα και μπορούν εύκολα να ταξιδέψουν όπου χρειαστεί για να τη βρουν. Είχαν παρατηρήσει τέτοια ζώα σε άλλες τοποθεσίες – για παράδειγμα υδρόβια πουλιά που ζουν σε υγροτόπους, αλλά δεν συνάντησαν κανένα στην αστική μελέτη τους.

Συνολικά, η έρευνα εξέτασε δεδομένα από 72.086 τοποθεσίες σε 379 πόλεις και 48 χώρες, που καλύπτουν 5.302 είδη. Η εργασία σε αυτή την παγκόσμια κλίμακα ήταν σημαντική για δύο λόγους. Πρώτον, οι μελέτες σχετικά με τα ζώα και την αστικοποίηση συνήθως εξετάζουν μόνο την εξέλιξη ενός συγκεκριμένου είδους – κυρίως φυτών ή πουλιών – σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, και αυτό δεν επιτρέπει συγκρίσεις μεταξύ πολλαπλών ομάδων ζώων σε πολλές τοποθεσίες. Ωστόσο, εξηγεί η Hahs, «η βιοποικιλότητα είναι ποικιλόμορφη και αυτό που έχει παρατηρηθεί σε ένα πλαίσιο μπορεί να μην μεταφράζεται απαραίτητα σε ένα άλλο».  Για να γίνουν αξιόπιστες εκτιμήσεις για το πώς συμπεριφέρονται τα ζώα, η ομάδα χρειάστηκε να συμπεριλάβει πολλές ομάδες που θα μπορούσαν να προσαρμοστούν στη μητροπολιτική ζωή με διαφορετικούς τρόπους. Αυτό απαιτούσε συνεργασία με ειδικούς σε πολλά είδη.

Δεύτερον, η έρευνα για την αστική βιοποικιλότητα εστιάζεται παραδοσιακά σε πόλεις από τον παγκόσμιο βορρά και την Αυστραλία. Ωστόσο, οι πόλεις στον παγκόσμιο νότο είναι επίσης κρίσιμα hot spot για τη βιοποικιλότητα και αναμένεται να επεκταθούν σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες. Έως και το 90% της αύξησης των αστικών πληθυσμών από τώρα έως το 2050 θα σημειωθεί στην Ασία και την Αφρική, φτάνοντας σε δισεκατομμύρια επιπλέον ανθρώπους που ζουν σε αστικές περιοχές σε αυτές τις περιοχές. Μια τόσο μεγάλη αστική επέκταση θα μπορούσε να σημαίνει βασικές απώλειες οικοτόπων και ειδών. Θα χρειαστεί καλύτερη κατανόηση της αστικής βιοποικιλότητας σε αυτά τα μέρη, εάν πρόκειται να σταματήσουν τέτοιες απώλειες. Η γνώση από έρευνες όπως αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει.

«Οι οργανισμοί ζουν ή πεθαίνουν ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες όπως η διαθεσιμότητα των οικοτόπων, η τροφή, οι θανατηφόρες απειλές», λέει η Loren Byrne, καθηγήτρια βιολογίας και περιβαλλοντικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Roger Williams στο Ρόουντ Άιλαντ, η οποία δεν συμμετείχε στην έρευνα. «Αυτή η μελέτη παρέχει μερικές συναρπαστικές νέες προοπτικές σχετικά με το πώς να σκεφτούμε αυτή τη διαδικασία φιλτραρίσματος», συμπληρώνει.

Αν κοιτάξει κανείς τα χαρακτηριστικά που υιοθετούν τα ζώα για να επιβιώσουν σε αστικά περιβάλλοντα, μπορεί να δεί με ποιό τρόπο θα μπορούσαν να τροποποιηθούν οι πόλεις ώστε να γίνουν πιο κατοικήσιμες σε μια ευρύτερη ποικιλία ειδών. Για παράδειγμα, για να ενθαρρυνθεί μια ευρύτερη ποικιλία πτηνών και μελισσών, θα μπορούσε να αυξηθει ο αριθμός των πιθανών θέσεων φωλεοποίησης. Για να βοηθήσουν τα ερπετά και τα αμφίβια να αποφύγουν τις οικολογικές παγίδες, οι πολεοδόμοι θα μπορούσαν να εισαγάγουν περισσότερες συνδέσεις μεταξύ των πλωτών οδών για να επιτρέψουν σε αυτά να μετακινούνται σε ευρύτερες περιοχές. Χρειάζεται όμως περισσότερη έρευνα για να δούμε ποιες συγκεκριμένες αλλαγές θα χρειαστεί κάθε είδος για να ευδοκιμήσει. «Αυτή η έρευνα δεν παρέχει τις συγκεκριμένες πληροφορίες που πραγματικά χρειάζονται για την εφαρμογή καλών σχεδίων διατήρησης αυτων των ειδών», λέει η Byrne. «Έτσι πρέπει να γίνει περισσότερη δουλειά σε αυτό το θέμα».

Θα άξιζε αυτό το έργο; Η ύπαρξη μιας πλουσιότερης, πιο ποικιλόμορφης σειράς άγριας ζωής στις πόλεις, σε αντίθεση με λιγότερα, πιο κυρίαρχα είδη, κάνει πραγματικά τη διαφορά; Η απάντηση, σύμφωνα με  οικολόγους που δεν συμμετείχαν στην έρευνα, είναι ένα ηχηρό ναι. «Η άγρια ​​ζωή μπορεί να βοηθήσει στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις πόλεις», λέει η Nathalie Pettorelli της Ζωολογικής Εταιρείας του Λονδίνου. Η μεγαλύτερη βιοποικιλότητα παρέχει συναρπαστικά οφέλη, αυτά που είναι γνωστά ως «υπηρεσίες οικοσυστήματος», καταλήγει.

«Τα μακροασπόνδυλα που ζουν στο έδαφος το διατηρούν  ζωντανό και σε καλή κατάσταση», λέει ο Pedro Pinho από το Κέντρο Οικολογίας, Εξέλιξης και Περιβαλλοντικών Αλλαγών στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας. «Το υγιές έδαφος είναι πολύ σημαντικό στις πόλεις», προσθέτει «επειδή μπορεί να απορροφήσει πολύ νερό». Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή ξαφνικών πλημμυρών κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων και στην προστασία από την ξηρασία. Ένα πιο ζωντανό αστικό οικοσύστημα βοηθά επίσης τα φυτά να ευδοκιμούν και να απορροφούν περισσότερο CO2 από τον αέρα. «Μπορούμε να έχουμε περισσότερο άνθρακα αποθηκευμένο στα εδάφη όταν υπάρχουν τα έντομα και τα αρπακτικά τους παρά όταν λείπουν», λέει ο Oswald Schmitz, καθηγητής πληθυσμιακής και κοινοτικής οικολογίας στο Yale School of Environment.

Η ύπαρξη περισσότερης ζωικής ζωής στις πόλεις μπορεί επίσης να προστατεύσει την ανθρώπινη υγεία. Μια επίδραση της κλιματικής αλλαγής είναι ότι μπορεί να αυξήσει την εξάπλωση των εντόμων που μεταφέρουν ασθένειες, όπως τα κουνούπια, που ευδοκιμουν, αυξάνοντας τους πληθυσμούς τους στις πόλεις. Ένα πιο ποικίλο σύνολο αρπακτικών μπορεί να κρατήσει αυτά τα έντομα υπό έλεγχο. «Αυτά μπορεί να είναι είδη ζώων, όπως πουλιά ή νυχτερίδες», λέει ο Pinho.

«Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι πολλά τέτοια είδη, οπως τα πουλιά και οι πεταλούδες, είναι διασκεδαστικά να τα παρακολουθείς στην πόλη», λέει η Byrne. «Οι άνθρωποι αντλούν εκπαιδευτική, ψυχολογική και πνευματική αξία ζώντας δίπλα σε άλλους οργανισμούς». Ένα σημαντικό γεγονός, δεδομένου ότι περισσότερα από τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού προβλέπεται να ζουν σε πόλεις έως το 2050.

Η πτώση της βιοποικιλότητας είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα και οι πόλεις ανταποκρίνονται ήδη στο κάλεσμα του ΟΗΕ να «γίνουν μέρος της λύσης» επενδύοντας σε πράσινες υποδομές – πάρκα, πράσινες ζώνες, αστικά δάση. Το Λονδίνο έχει επενδύσει σχεδόν 37 εκατ. δολ. από το 2016 και η Νέα Υόρκη το τεράστιο ποσό των 3,5 δισ. δολ. στις πλωτές οδούς της από το 2012. Το 2021, 31 δήμαρχοι από πόλεις σε όλο τον κόσμο δεσμεύτηκαν να καλύψουν έως και το 40% των αστικών περιοχών τους με πράσινη ή μπλε υποδομή. Οπλισμένες με γνώσεις από έρευνες όπως αυτή, αυτού του είδους οι επενδύσεις μπορούν να γίνουν όλο και καλύτερες στη βελτίωση της αστικής βιοποικιλότητας στο μέλλον – και να κάνουν την άγρια ​​ζωή της πόλης πολύ περισσότερο από τα περιστέρια, τους αρουραίους και τις αλεπούδες.

«Βασικά, η βιοποικιλότητα στηρίζει τον κόσμο μας, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των συστημάτων μας», λέει η Hahs. «Αν θέλουμε να έχουμε βιώσιμες και ανθεκτικές αστικές περιοχές, χρειαζόμαστε βιοποικιλότητα».

Πηγή: Wired