Τρόφιμα: Πώς η «επισιτιστική πολυκρίση» αλλάζει όσα θεωρούσαμε δεδομένα

Όλα όσα ξέρουμε για τα τρόφιμα, το φαγητό, και το πώς ψωνίζουμε στο σουπερμάρκετ, σύντομα θα αλλάξουν, μας λένε οι New York Times.

Όλα όσα νομίζουμε ότι ισχύουν στην παγκόσμια αλυσίδα τροφίμων, σύντομα θα είναι παρελθόν, προειδοποιεί ο αρθρογράφος της εφημερίδας Ντέιβιντ Γουάλας Γουέλς, συγγραφέας του βιβλίου «The Uninhabitable Earth» ( Η μη κατοικήσιμη Γη).

Ο ίδιος αρθρογραφεί επί σειρά ετών για τις κρίσεις στα τρόφιμα,  εξηγώντας πώς η κλιματική αλλαγή και οι γεωπολιτικές συγκρούσεις ξαναγράφουν και το χάρτη της διατροφής.

Αυτή τη φορά όμως, πηγαίνει την ανάλυσή του ένα βήμα παραπέρα. Αυτό που ζούμε σήμερα, μας λέει,  είναι μια «επισιτιστική πολυκρίση» – η οποία έχει διεθνείς διαστάσεις και έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια.

Επισιτιστική πολυκρίση

Η πατρότητα του όρου «επισιτιστική πολυκρίση» ανήκει στον οικονομολόγο του Πανεπιστημίου Κορνέλ Κρις Μπάρετ, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα αγροτικής οικονομίας.

Ως τα βασικότερα συμπτώματα της παγκόσμιας επισιτιστικής «πολυκρίσης» ξεχωρίζει τα εξής:

Το μοτίβο σταδιακής μείωσης της παγκόσμιας πείνας, έχει πλέον αντιστραφεί. Τα ποσοστά υποσιτισμού έχουν αυξηθεί κατά 21% από το 2017.

Οι αποδόσεις στις καλλιέργειες εξακολουθούν να αυξάνονται, αλλά όχι τόσο γρήγορα όσο παλαιότερα και όχι τόσο γρήγορα όσο αυξάνεται η ζήτηση.

Η παχυσαρκία συνεχίζει να αυξάνεται και η μέση περιεκτικότητα σε μικροθρεπτικά συστατικά δεκάδων δημοφιλών λαχανικών συνεχίζει να μειώνεται.

Το σύστημα διατροφής, όπως είναι δομημένο σήμερα, συνδέέται με ασθένειες όπως ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις, αλλά και με τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών από τα ζώα στους ανθρώπους.

Αυξάνονται διεθνώς οι τιμές στα τρόφιμα

Πλάι σε όλα αυτά υπάρχει το μείζον πρόβλημα με τις τιμές των τροφίμων. Παγκοσμίως, οι χονδρικές τιμές των τροφίμων, προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό, έχουν αυξηθεί κατά περίπου 50% από το 1999. Εξίσου σημαντικό πρόβλημα είναι ότι οι τιμές αυτές γίνονται όλο και πιο ευμετάβλητες –δυναμιτίζοντας όχι μόνο την αξιοπιστία των αγορών, αλλά και την ίδια τη λειτουργία του αγροδιατροφικού συστήματος.

Μεταξύ του 2020 και του 2023, η παγκόσμια χονδρική τιμή του ελαιολάδου τριπλασιάστηκε. Σε λιγότερο από δυο χρόνια η τιμή του κακάο υπερ-τετραπλασιάστηκε. Οικονομολόγοι προτείνουν πλέον οι χώρες να διατηρούν «στρατηγικά αποθέματα τροφίμων» για να θωρακίζονται από διεθνείς κρίσεις, όπως αντίστοιχα διατηρούν στρατηγικά αποθέματα πετρελαίου.

Τεκτονικές αλλαγές

Οι διακυμάνσεις στις τιμές των τροφίμων, είναι σαν σεισμογράφος. Καταγράφουν τις δονήσεις σε ένα παγκόσμιο διατροφικό σύστημα, οι οποίες μπορεί να κρύβουν πολύ σημαντικότερες αλλαγές και τεκτονικές μετατοπίσεις.

Αυτή τη στιγμή, τα δύο τρίτα του πληθυσμού της Αφρικής, που έχει ήδη ξεπεράσει το ένα δισεκατομμύριο, αδυνατούν να αντέξουν το κόστος για μια υγιεινή διατροφή. Ενώ στην Αφρική αναμένεται να υπάρξει η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού τα επόμενα χρόνια, εδώ και μια 20ετία η γεωργική παραγωγή αυξάνεται με πολύ χαμηλούς ρυθμούς.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, 282 εκατομμύρια άνθρωποι σε 59 χώρες πείνασαν πέρυσι, 24 εκατομμύρια περισσότεροι από το προηγούμενο έτος.

Ήδη, σημειώνει ο οικονομολόγος του Κορνέλ, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν μειώσει την αύξηση της συνολικής παγκόσμιας γεωργικής παραγωγικότητας κατά 30 έως 35 τοις εκατό. Οι κλιματικές απειλές που θα προκύψουν είναι ακόμη μεγαλύτερες.

Σενάρια Δυστοπίας

Αν συνεχιστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τότε μπαίνουν στο τραπέζι ακόμα πιο δυστοπικά σενάρια: Όχι μόνο μειωμένες σοδειές, αλλά και πλήρως αποτυχημένες καλλιέργειες. Όχι μόνο αυξήσεις τιμών, αλλά παγκόσμιες ελλείψεις τροφίμων

Η ασφαλιστική εταιρεία Lloyd’s εκτίμησε πρόσφατα ότι τα επόμενα 30 χρόνια η πιθανότητα ενός «μεγάλου» παγκόσμιου επισιτιστικού σοκ, όπως το χαρακτήρισε, είναι 50%.

Όμως υπάρχουν και τα σενάρια προσαρμογής. Η διατροφή θα πρέπει να αλλάξει, και μαζί της να αλλάξουν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις που σήμερα παράγουν βασικές καλλιέργειες:  καλαμπόκι, σιτάρι, σόγια, ρύζι, υποστηρίζουν οι NYTimes.

Kάντο όπως με τις ΑΠΕ;

Τα τελευταία χρόνια, καθώς ο κόσμος έχει αρχίσει ένα καθυστερημένο σπριντ προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έχουμε αποκτήσει μια αρκετά σαφή εικόνα αυτού που συχνά αποκαλείται ενεργειακή μετάβαση. Θα έχουμε καθαρή ενέργεια, κυρίως από τον άνεμο και την ηλιακή ενέργεια, η οποία θα είναι τόσο φθηνή και άφθονη που οι «βρώμικες» παλιές πηγές δεν θα μπορούν να την ανταγωνιστούν.

Είναι αρκετά πιο δύσκολο να φανταστούμε το αντίστοιχο για το σύστημα διατροφής: μια σωστή μετάβαση στα τρόφιμα, που θα παρέχει καλύτερη διατροφή πιο δίκαια και πιο οικονομικά σε περισσότερους ανθρώπους, και όλα αυτά χωρίς να καταστρέφει τα οικοσυστήματα ή να μολύνει το τοπικό περιβάλλον ή να ωθεί τον πλανήτη σε μεγαλύτερη κλιματική αναταραχή.

Το 1/3 του πλανήτη για να παράγουμε τρόφιμα

Περισσότερο από το ένα τρίτο της γης του πλανήτη χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων. Το 70% του συνόλου του γλυκού νερού χρησιμοποιείται για την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το ισοδύναμο της Νότιας Αμερικής χρησιμοποιείται σήμερα για αγροτικές καλλιέργειες και το ισοδύναμο της Αφρικής χρησιμοποιείται για τη βόσκηση ζώων. Επίσης, σύμφωνα με το  Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων (World Resources Institute), μπορεί να χρειαστεί να προσθέσουμε σχεδόν δύο Ινδίες στις υπάρχουσες καλλιεργήσιμες εκτάσεις του κόσμου για να καλύψουμε τις ανάγκες σε τρόφιμα στο δεύτερο μισό αυτού του αιώνα. Oμως η προσθήκη αυτής της γεωργικής γης σημαίνει την κοπή των δασών, τα οποία αποθηκεύουν άνθρακα, προκειμένου να βόσκονται περισσότερα ζώα, τα οποία παράγουν άνθρακα.

Μια εκτίμηση είναι ότι η παραγωγή τροφίμων είναι άμεσα υπεύθυνη για σχεδόν το ένα τέταρτο όλων των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Υπάρχουν λύσεις;

Σύμφωνα με το επιστήμονα της NASA Γιόνας Γιάγκερμαϊρ, περίπου τα τρία τέταρτα του συνόλου της παγκόσμιας γεωργικής γης είναι ευάλωτα σε κλιματικές διαταραχές. «Οπότε, όπου κι αν κοιτάξετε, τα πράγματα θα αλλάξουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Και αυτό πιθανώς σημαίνει και το φαγητό που τρώτε», λέει χαρακτηριστικά.

«Τα καλά νέα είναι ότι έχουμε ξαναδεί αυτό το σόου – έχουμε αντιμετωπίσει κρίσεις στο παρελθόν», λέει ο οικονομολόγος Κρις Μπάρετ.

Ως λύσεις αναφέρει: βιοενισχυμένες καλλιέργειες- νέες τεχνικές για τη δέσμευση αζώτου από τον αέρα, περιορίζοντας τη χρήση λιπασμάτων που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα. Ανθεκτικές ποικιλίες, όπως το ανθεκτικό στις πλημμύρες ρύζι, που ήδη μεταμορφώνουν τους ορυζώνες της Νότιας Ασίας. Αλλά δεν υπάρχει καμία μαγική λύση, λέει: Χρειαζόμαστε μια δέσμη καινοτομιών και παρεμβάσεων.

Ο κ. Γιάγκερμάιρ  της NASA το αποκαλεί «την πρόκληση της γενιάς μας» – πώς να σώσουμε το σύστημα διατροφής από αυτό που αποκαλεί «τετραπλή συμπίεση». Πρώτον, το πρόβλημα της παραγωγικότητας και της πείνας. Δεύτερον, ο κίνδυνος για τα οικοσυστήματα, που απειλούνται από την απορροή λιπασμάτων, την αποψίλωση των δασών και άλλη ρύπανση. Τρίτον, την πρόκληση της διατροφικής ανεπάρκειας, καθώς τα τρόφιμα που καλλιεργούμε σε μεγαλύτερες ποσότητες γίνονται όλο και χειρότερα για την υγεία μας, με την πάροδο του χρόνου. Και τέλος το κλίμα, το οποίο οδηγεί σε μια «θεμελιώδη αλλαγή στο καλάθι του νοικοκυριού όλου του πλανήτη», λέει. «Είναι αρκετά περίπλοκο», παραδέχεται. «Και το τρομακτικό είναι ότι πρέπει να τα λύσουμε όλα».