Τουρκία: Με τη βοήθεια της ΕΕ φυλακίζει και απελαύνει πρόσφυγες σε Συρία και Αφγανιστάν

Ήδη από το 2015 με τη μαζική έλευση προσφύγων, κυρίως από τη Συρία, η ΕΕ προχώρησε σε συμφωνία με την Τουρκία προκειμένου η τελευταία να κρατήσει τα εκατομμύρια που έφευγαν να γλιτώσουν από τον εμφύλιο έξω από το ευρωπαϊκό έδαφος. Η συμφωνία που συνάφθηκε το 2016 περιλάμβανε και ένα ποσό μαμούθ των 11 δισ. προκειμένου η Τουρκία να μπορέσει να φιλοξενήσει περίπου 4 εκατ. πρόσφυγες.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ σκλήρυνε ακόμα περισσότερο ενώ και η Τουρκία αποφάσισε να αλλάξει στάση δηλώνοντας ότι κουράστηκε να ενεργεί «ως αποθήκη προσφύγων» της Ευρώπης.

Τα τελευταία χρόνια, η τουρκική κυβέρνηση άρχισε να χρησιμοποιεί μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης της ΕΕ για να μειώσει τον αριθμό των αιτούντων άσυλο που φιλοξενεί, συλλαμβάνοντας και απελαύνοντας βίαια Σύρους, Αφγανούς και άλλους που αντιμετωπίζουν κίνδυνο στις χώρες καταγωγής τους, σύμφωνα με έρευνα του POLITICO, της Le Monde, του Der Spiegel και άλλων πέντε ειδησεογραφικών πρακτορείων σε συνεργασία με το Lighthouse Reports.

Κέντρα υποδοχής ή στρατόπεδα συγκέντρωσης

Τα κέντρα υποδοχής μετατράπηκαν σε στρατόπεδα – φυλακές. Η έρευνα βασίστηκε σε μαρτυρίες προσφύγων από το Αφγανιστάν και τη Συρία, σε έγγραφα της ΕΕ, σε ευρωπαίους αξιωματούχους που μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας, σε οργανώσεις δικαιωμάτων στην Τουρκία που εδώ και χρόνια καταγράφουν παραβιάσεις δικαιωμάτων, ξυλοδαρμούς, αναγκαστικές και βίαιες απελάσεις.

Η έρευνα αποκάλυψε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ που είναι υπεύθυνο για την επίβλεψη της χρηματοδότησης που διατίθεται στην Τουρκία, έχει επανειλημμένα αγνοήσει τις προειδοποιήσεις – από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, δικηγόρους, διπλωμάτες, ακόμη και το προσωπικό της – που δείχνουν ότι τα κονδύλια της ΕΕ χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη ενός συστήματος απέλασης που απελαύνει δεκάδες χιλιάδες αιτούντες άσυλο.

Πρόσφυγες που φεύγουν από τη Συρία το 2017

Η επιστροφή σε χώρες όπως η Συρία και το Αφγανιστάν, που η ΕΕ θεωρεί ως μη ασφαλείς, συνιστούν κίνδυνο για τη ζωή των προσφύγων.

«Πάντα υπήρχαν ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα» όσον αφορά τη χρηματοδότηση της Τουρκίας, δήλωσε ένας πρώην αξιωματούχος της Επιτροπής στο POLITICO, σημειώνοντας ότι είχε θέσει το θέμα εσωτερικά εδώ και χρόνια. «Οι πολιτικές των push backs, οι πολιτικές επιστροφής, ήταν κοινές ανησυχίες καθ’ όλη τη διάρκεια».

Ερωτηθείς εάν η Επιτροπή γνωρίζει ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί τώρα υποδομές που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ για τη διεξαγωγή αναγκαστικών απελάσεων, ο πρώην αξιωματούχος είπε: «Ξέρουν. Όλοι γνωρίζουν. Οι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους».

Η Τουρκία αυξάνει τον αριθμό των απελάσεων

Την ίδια τακτική έχει ακολουθήσει η ΕΕ με την Τυνησία, την Αίγυπτο και την Λιβύη, με συμφωνίες και χρηματοδότηση για να κρατούν μακριά με κάθε τρόπο τους πρόσφυγες από την Ευρώπη, την ώρα μάλιστα που η Γηραιά Ήπειρος στενάζει από τη γήρανση του πληθυσμού.

Μεταξύ 2016 και 2023, η Επιτροπή διέθεσε 11,5 δισεκατομμύρια ευρώ για να βοηθήσει την Άγκυρα να φιλοξενήσει Σύριους και να τους αποθαρρύνει από το να ταξιδέψουν προς την Ευρώπη.

Στις εκλογές του 2023 το προσφυγικό ήταν από τα θέματα που κυριάρχησαν στην προεκλογική ατζέντα. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεσμεύτηκε να οργανώσει την «εθελοντική» αναχώρηση 1 εκατομμυρίου προσφύγων σε μια κατεχόμενη από την Τουρκία «ασφαλή ζώνη» στη βόρεια Συρία.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο κύριος αντίπαλός του, δήλωσε ότι το κόμμα του θα απελάσει όλους τους Σύριους μέσα σε δύο χρόνια.

Μέχρι το καλοκαίρι του 2023, το σύστημα ασύλου και ελέγχου των συνόρων της Τουρκίας είχε λάβει περίπου 1 δισ. ευρώ σε χρηματοδότηση από την ΕΕ – σύμφωνα με την έρευνα που διεξήχθη, καθώς η Επιτροπή δεν παρέχει δημόσια ανάλυση των χρημάτων που δαπανώνται για έργα που σχετίζονται με τη μετανάστευση.

Ορισμένα από αυτά τα έργα προηγούνται της συμφωνίας του 2016. Στο πλαίσιο των προσπαθειών ευθυγράμμισης της Τουρκίας, υποψήφιας για ένταξη στην ΕΕ, με τα πρότυπα του μπλοκ, οι Βρυξέλλες πλήρωσαν για να δημιουργήσουν πύργους επιτήρησης στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας.

Χρηματοδότηση για κολαστήρια

Ενέκριναν επίσης τη χρηματοδότηση έξι «κέντρων υποδοχής» – χώρων προσωρινής στέγασης και καταγραφής αιτούντων άσυλο – και ενός «κέντρου απομάκρυνσης», από όπου οι μετανάστες που θεωρείται ότι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής θα απελαύνονται στις χώρες καταγωγής τους.

Τα έξι κέντρα υποδοχής «μετατράπηκαν σε κέντρα απομάκρυνσης μετά από αίτημα της τουρκικής κυβέρνησης το 2015, σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή», αναφέρει μια επιστολή του 2022 που γράφτηκε από το τμήμα της Επιτροπής, την οποία είδε το Lighthouse Reports.

Μια εσωτερική έκθεση της Επιτροπής περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ βοήθησε στη χρηματοδότηση έργων για τη μετατροπή αυτών των κέντρων σε εγκαταστάσεις που μοιάζουν με φυλακές, εμποδίζοντας όσους βρίσκονται μέσα να δραπετεύσουν.

«Οι εξωτερικοί τοίχοι είχαν ύψος 1,5 μέτρο και δεν εμπόδιζαν τις διαφυγές και, αντίθετα, ενθάρρυναν τέτοιες προσπάθειες», έγραψαν οι συντάκτες της έκθεσης. «Πάνω σε αυτό το τείχος, τοποθετήθηκαν πάνελ ασφαλείας ύψους 4,5 μέτρων και συρματοπλέγματα. Το ποσοστό διαφυγής μειώθηκε σημαντικά».

Οι δημοσιογράφοι που εργάστηκαν για την παρούσα έρευνα πήραν συνέντευξη από 37 πρώην κρατούμενους που κρατούνταν σε 22 κέντρα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Περιέγραψαν θλιβερές συνθήκες, όπως υπερπληθυσμό, ανεπαρκή διατροφή κακή υγιεινή, και κακοποίηση.

Η «εθελοντική μετανάστευση»

Τον Αύγουστο, ο υπουργός Εσωτερικών Ali Yerlikaya καυχήθηκε ότι οι απελάσεις των «παράτυπων μεταναστών» -μια κατηγορία που περιλαμβάνει Αφγανούς και ορισμένους Σύρους- είχαν αυξηθεί κατά 20%, φτάνοντας σε περισσότερους από 160.000 τους τελευταίους 14 μήνες. «Αυτός είναι ο μεγαλύτερος αριθμός απελάσεων στην Τουρκία όλων των εποχών», δήλωσε. «Ως Τουρκία, έχουμε απελάσει περισσότερους από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Το προηγούμενο έτος, οι «εθελοντικές» επιστροφές Σύρων είχαν αυξηθεί κατά 113%, δήλωσε ο Yerlikaya. Η τουρκική διεύθυνση διαχείρισης της μετανάστευσης δήλωσε ότι από το 2016 έως τις 19 Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, περισσότεροι από 715.000 Σύροι είχαν επιστρέψει «εθελοντικά, με ασφάλεια και αξιοπρέπεια».

Αναφορικά με την «εθελοντική μετανάστευση» η έρευνα αποκαλύπτει ότι πρόσφυγες αρπάζονται από τις τουρκικές αρχές, επιβιβάζονται με τη βία σε λεωφορεία με το λογότυπο της ΕΕ, ξυλοκοπούνται αγρίως για να υπογράψουν χαρτιά στα τουρκικά, ή ακόμα αν δεν τα υπογράψουν οι ίδιοι τα υπογράφουν οι αστυνομικοί που τους ξυλοκοπούν.

Αυτοί οι άνθρωποι στη συνέχεια επιστρέφουν στη Συρία, όπου δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εργασία, παροχές υγείας, και φυσικά κινδυνεύουν να βρεθούν ξανά στο στόχαστρο του καθεστώτος ή ακόμα και άλλων ένοπλων ομάδων.