Εκλογές στη Γαλλία: Τα 10 σενάρια μετά τις 7 Ιουλίου – Συγκατοίκηση, συνασπισμός ή παραίτηση Μακρόν;

Με μειωμένο, αλλά ακόμη υψηλό αριθμό τριγωνικών εκλογών, τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των βουλευτικών εκλογών δημιούργησαν ένα πολιτικό τοπίο που είναι πιο αβέβαιο από ποτέ στο τέλος του σημερινού δεύτερου γύρου των εκλογών στην Γαλλία.

Ενώ η απόλυτη πλειοψηφία για το ακροδεξιό RN της Μαρίν Λεπέν θεωρείται απίθανη πλέον, το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι κανένα από τα τρία μπλοκ δεν θα λάβει αρκετές έδρες – το όριο για την απόκτηση απόλυτης πλειοψηφίας είναι 289 βουλευτές – προκειμένου να διεκδικήσει το δικαίωμα να κυβερνήσει μόνο του. Ένα θεσμικό αδιέξοδο με αβέβαιη έκβαση, για το οποίο η Libération διερευνά δέκα σενάρια.

1. Συνύπαρξη

Από την αρχή της Πέμπτης Δημοκρατίας, η Γαλλία έχει βιώσει τρεις φορές αυτή την κατάσταση, κατά την οποία το πολιτικό χρώμα του ενοίκου του Μεγάρου των Ηλυσίων δεν είναι το ίδιο με αυτό του πρωθυπουργού και της κυβέρνησής του, ως αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών που έχασε το προεδρικό στρατόπεδο.

Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια της θητείας του σοσιαλιστή προέδρου Φρανσουά Μιτεράν, μεταξύ 1986 και 1988 και ξανά μεταξύ 1993 και 1995. Το αντίθετο συνέβη μεταξύ 1997 και 2002: ο δεξιός πρόεδρος Ζακ Σιράκ αναγκάστηκε να κυβερνήσει με τον Λιονέλ Ζοσπέν, μετά από διάλυση και πρόωρες βουλευτικές εκλογές που κέρδισε η «πλουραλιστική αριστερά».

Σε όλα τα σενάρια, στο επίκεντρο βρίσκονται οι κινήσεις του ηττημένου Μακρόν

Εάν ο Εθνικός Συναγερμός ή το Νέο Λαϊκό Μέτωπο κέρδιζε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών στις εκλογές της 7ης Ιουλίου, ο Εμανουέλ Μακρόν δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να διορίσει πρωθυπουργό το πρόσωπο που ήθελε το στρατόπεδο που κέρδισε.

«Είναι το σενάριο που φαίνεται απλούστερο από θεσμική και κοινοβουλευτική άποψη», παραδέχεται ο Benjamin Morel, λέκτορας πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Paris-II. «Αλλά υπάρχει ακόμη ένας άγνωστος παράγοντας: πώς θα συμπεριφερθεί ο Μακρόν σε μια κατάσταση συγκατοίκησης, δεδομένου ότι έχει συνηθίσει να συγκεντρώνει όλη την εξουσία γύρω του; Επιπλέον, ενώ το RN μπορεί να εφαρμόσει αποτελεσματικά μέρος του προγράμματός του, άλλες δράσεις, όπως η προκήρυξη δημοψηφίσματος ή η μεταρρύθμιση του Συντάγματος, παραμένουν ανέφικτες χωρίς τα κλειδιά του Μεγάρου των Ηλυσίων».

Επιπλέον, εξηγεί, «η διάσταση απόψεων μεταξύ του ακροδεξιού RN και του Μακρόν σε διεθνή ζητήματα υποδηλώνει επίσης ένα ιδιαίτερα δυσαρμονικό δίδυμο. Αν και αυτό που συνήθως αναφέρεται ως ‘αποκλειστικό πεδίο’ του Προέδρου της Δημοκρατίας για την εξωτερική πολιτική δεν προβλέπεται στην πραγματικότητα από το Σύνταγμα, ο Εμανουέλ Μακρόν είναι πιθανό να αγωνιστεί σκληρά για να διατηρήσει το προνόμιο να εκπροσωπεί την Γαλλία στο εξωτερικό.

2. Δημιουργία συνασπισμού

Εάν δεν προκύψει σαφής πλειοψηφία, παραμένει η δυνατότητα σύναψης συμμαχίας μεταξύ διαφορετικών πολιτικών ομάδων για τη δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού. Αυτό αποτελεί συνήθη πρακτική στα κοινοβουλευτικά συστήματα των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, αλλά θα ήταν ανήκουστο στη Γαλλία υπό την Πέμπτη Δημοκρατία.

Ωστόσο, ενώ μια συμφωνία μεταξύ του Εθνικού Συναγερμού και των Ρεπουμπλικανών φαίνεται νοητή, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον Εμανουέλ Μακρόν να πείσει τους βουλευτές του να συνάψουν συμφωνία με την ακροδεξιά. Η δαιμονοποίηση της Αριστεράς από το προεδρικό στρατόπεδο τον τελευταίο καιρό φαίνεται επίσης να θάβει μια σύνδεση μεταξύ των Μακρονιστών και αυτού του τμήματος του πολιτικού φάσματος, ειδικά αν αυτό περιλαμβάνει την La France insoumise.

Ένα άλλο εμπόδιο: η φύση των γαλλικών θεσμών, που καθιστούν τις προεδρικές εκλογές το επίκεντρο της πολιτικής ζωής. «Είναι πάντα η κάλπη που υπαγορεύει την ατζέντα. Σχήματα όπως η Μαρίν Λεπέν, ο Εντουάρ Φιλίπ, ο Φρανσουά Ρουφέν ή ο Λοράν Βοκιέ δεν ενδιαφέρονται να γίνουν πρωθυπουργοί ενός συνασπισμού το 2024 και θα προτιμούσαν να διατηρήσουν τις πιθανότητές τους για το 2027», λέει ο Τόμας Έρχαρντ, λέκτορας πολιτικών επιστημών και καθηγητής στο Polytechnique. Προβλέποντας αυτό το σενάριο, ο Ζορντάν Μπαρντελά έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι θέλει να είναι πρωθυπουργός μόνο αν το RN κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία.

3. Κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η φόρμουλα αυτή, που αναφέρθηκε από την κρίση του Covid-19, δεν βρήκε ποτέ συγκεκριμένη έκφραση. Υποτίθεται ότι θα συγκεντρώνει τις πολιτικές ομάδες που είναι γνωστές ως «δημοκρατικό τόξο», το πεδίο εφαρμογής του οποίου έχει δοθεί από τον αρχηγό του κράτους ξανά και ξανά, αλλά η έννοια αυτή δεν φάνηκε ποτέ τόσο ασαφής όσο αυτές τις μέρες.

Ο Ζορντάν Μπαρντελά, ο οποίος αρέσκεται στην… ανάκτηση της γλώσσας Μακρόν, την έχει επίσης εκμεταλλευτεί. «Αν γίνω πρωθυπουργός, θα σχηματίσω κυβέρνηση εθνικής ενότητας», δήλωσε το αφεντικό του RN στην εφημερίδα Le JDD στις 23 Ιουνίου, χωρίς να διευκρινίσει τις λεπτομέρειες.

4. Το σύστημα της Συνέλευσης: Επιστροφή στην Τρίτη Δημοκρατία

Τι γίνεται όμως αν δεν μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία συνασπισμού; Σύμφωνα με το άρθρο 12 του Συντάγματος, αφού διαλυθεί η Εθνοσυνέλευση και διεξαχθούν πρόωρες βουλευτικές εκλογές, «δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί νέα διάλυση κατά το έτος που ακολουθεί τις εκλογές αυτές».

«Το λάθος που έκανε ο Μακρόν και οι σύμβουλοί του είναι ότι δεν έχουν καταλάβει πως η διάλυση λειτουργεί όπως ένα πυρηνικό όπλο: είναι η απειλή του πατήματος του κουμπιού που δίνει δύναμη, όχι η απειλή της εκτέλεσής της. Διότι ο πρόεδρος είναι πλέον στο έλεος του Κοινοβουλίου για ένα χρόνο», επισημαίνει ο Τόμας Έρχαρντ.

Ως εκ τούτου, ο καθηγητής πολιτικών επιστημών προβλέπει ένα σύστημα συνελεύσεων παρόμοιο με εκείνο της Τρίτης Δημοκρατίας, συνώνυμο της μεγάλης υπουργικής αστάθειας. «Με τη διάλυση να έχει τεθεί εκτός νόμου, η ισορροπία δυνάμεων αντιστρέφεται μεταξύ εκτελεστικής εξουσίας και κοινοβουλίου. Η κυβέρνηση μπορεί να ανατραπεί ανά πάσα στιγμή από τους βουλευτές», αναλύει.

Πράγματι, ο Εμανουέλ Μακρόν δεν έχει απόλυτη πλειοψηφία από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2022, αλλά κατάφερε να περάσει νομοθεσία χρησιμοποιώντας το συγκεκριμένο άρθρο, χρησιμοποιώντας τον κίνδυνο διάλυσης μπροστά στους βουλευτές που δεν ήθελαν απαραίτητα να επιστρέψουν στο εκλογικό σώμα τόσο γρήγορα. Τώρα που αυτό τελείωσε, οι βουλευτές δεν θα φοβούνται πλέον να αποδοκιμάσουν την κυβέρνηση με οποιαδήποτε πρόφαση, τουλάχιστον για ένα χρόνο.

5. Τεχνοκρατική κυβέρνηση

Η έκφραση χρησιμοποιείται τις τελευταίες ημέρες και μάλιστα διατυπώθηκε από τον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν για να προτείνει μια υποθετική λύση στο ενδεχόμενο αδιέξοδο των θεσμών. Η ιδέα θα ήταν να αφεθούν οι εμπειρογνώμονες να διοικήσουν τα υπουργεία για ένα χρόνο, προτού μια νέα διάλυση επιτρέψει την ανάδειξη μιας σαφέστερης πλειοψηφίας αυτή τη φορά.

«Πρόκειται για ακαδημαϊκούς, ανώτερους δημόσιους υπαλλήλους και διπλωμάτες, που θα αναλάμβαναν να διαχειριστούν τη διοίκηση χωρίς να είναι προσκολλημένοι σε κάποιο κόμμα», εξηγεί η Camille Bedock, ερευνήτρια στο CNRS και ειδικός στις συγκριτικές πολιτικές επιστήμες. Σύμφωνα με την ακαδημαϊκό, το καλύτερο παράδειγμα αυτού του τύπου κυβέρνησης είναι το εκτελεστικό όργανο του οποίου προήδρευσε ο οικονομολόγος Μάριο Μόντι μεταξύ 2011 και 2013 στην Ιταλία.

Ωστόσο, δύο παράγοντες καθιστούν αυτό το σενάριο απίθανο. Από τη μία πλευρά, το RN έχει λίγο ως πολύ δηλώσει την επιθυμία του να δημιουργήσει ένα είδος αμερικανικού συστήματος «spoil system», το οποίο θα περιλάμβανε την αντικατάσταση των δημοσίων υπαλλήλων, ιδίως σε ορισμένες στρατηγικές θέσεις, με προσωπικότητες που συμμερίζονται το πολιτικό τους σχέδιο.

Από την άλλη πλευρά, ο όρος «τεχνοκρατική κυβέρνηση» παραπέμπει στο όραμα Μακρόν που το υπερασπίζεται από το 2017. «Η παραδοχή του προεδρικού En Marche ήταν πράγματι ότι πρέπει να κυβερνάμε με βάση την τεχνογνωσία και όχι την ιδεολογία», σημειώνει η Camille Bedock, προσθέτοντας πως «στην Ιταλία, αυτό είχε επιτρέψει να ληφθούν πολύ αντιδημοφιλή μέτρα, ιδίως μέτρα λιτότητας στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, τα οποία δεν είχαν υιοθετηθεί από τα κόμματα».

6. Διακυβέρνηση «καθημερινής διαχείρισης»

Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνεται από την τεχνοκρατική διακυβέρνηση. Αντιστοιχεί σε μια εκτελεστική εξουσία που έχει ανατραπεί ή έχει παραιτηθεί, με περιορισμένες εξουσίες, η οποία θα παραμείνει στη θέση της για να διαχειρίζεται τις καθημερινές εργασίες και τις έκτακτες ανάγκες, υλοποιώντας έτσι τη συνέχεια του κράτους, εν αναμονή μιας συμφωνίας συνασπισμού.

Εντελώς… εξωτικό για τους Γάλλους, αυτό είναι ένα κοινό καθεστώς μεταξύ των Βέλγων, Ιταλών και Γερμανών γειτόνων τους. Και μερικές φορές, σημειώνουν ρεκόρ επιτυχούς σχηματισμού κυβέρνησης: 541 ημέρες στο Βέλγιο το 2010. Αλλά και έξι μήνες για την Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία μεταξύ 2017 και 2018. Ή έξι μήνες για τον Πέδρο Σάντσεθ στην Ισπανία μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου 2023.

«Πρόκειται για μια νέα κατάσταση που θα απαιτήσει νέες λύσεις», σχολιάζει ο Thomas Ehrhard. Στη Γαλλία, οι παίκτες δεν έχουν συνηθίσει να προσαρμόζουν τη στρατηγική τους σε αυτό το πλαίσιο, αλλά θα μάθουν, και η δουλειά των πολιτικών δημοσιογράφων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου θα συνίσταται στην αποκρυπτογράφηση των διαπραγματεύσεων για τον σχηματισμό συνασπισμού, παρά στην παρακολούθηση των ειδήσεων από το Κοινοβούλιο».

7. Μια νέα διάλυση της κυβέρνησης

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το Σύνταγμα δεν επιτρέπει a priori στον Εμανουέλ Μακρόν να διαλύσει εκ νέου την κυβέρνηση για ένα ακόμη έτος. «Θα μπορούσε όμως να υπάρξει ένας τρόπος», επισημαίνει ο Μπενζαμέν Μορέλ. Διότι, σύμφωνα με τη νομολογία, το Συνταγματικό Συμβούλιο έχει κηρυχθεί αρμόδιο να κρίνει μόνο το διάταγμα που προκηρύσσει νέες εκλογές και όχι το διάταγμα διάλυσης, το οποίο ακολουθεί την ανακοίνωση του αρχηγού του κράτους.

«Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, θα μπορούσε να κηρυχθεί αρμόδιο και για το θέμα αυτό, αλλά καθώς ο πρόεδρος είναι τελικά ο εγγυητής των θεσμών, υπάρχει μια νομική οδός κατά την οποία μια νέα διάλυση που προκηρύσσεται δεν τίθεται, από μόνη της, υπό αμφισβήτηση», εικάζει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών. Καθώς δεν έχει προκύψει ποτέ τέτοια περίπτωση, υπάρχουν σοβαρά περιθώρια αμφισβήτησης.

8. Παραίτηση προέδρου Μακρόν

Ενώ η Μαρίν Λεπέν ισχυρίζεται ότι η μόνη επιλογή που απομένει στον Εμανουέλ Μακρόν «είναι να παραιτηθεί», σε περίπτωση αδιεξόδου στο Κοινοβούλιο μετά τις 7 Ιουλίου, ο Μακρόν ξεκαθάρισε και πάλι ότι απέκλεισε αυτό το ενδεχόμενο σε μια «επιστολή προς τους Γάλλους» που δημοσιεύθηκε στον περιφερειακό Τύπο την Δευτέρα 24 Ιουνίου.

«Μπορείτε να με εμπιστευτείτε ότι θα ενεργήσω μέχρι τον Μάιο του 2027 ως πρόεδρός σας, σταθερός προστάτης της Δημοκρατίας μας και των αξιών μας, με σεβασμό στον πλουραλισμό και τις επιλογές σας, στην υπηρεσία σας και στην υπηρεσία του έθνους», έγραψε.

«Δεν είμαι ψυχολόγος, αλλά δεν υπάρχει κανένα λογικό νόημα να παραιτηθώ από Πρόεδρος της Δημοκρατίας;», γελάει ο Μπενιαμίν Μορέλ. «Τούτου λεχθέντος, από ορθολογική άποψη, δεν είχε νόημα ούτε η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης σε αυτό το πλαίσιο!», τονίζει χαρακτηριστικά.

Εάν ο Εμανουέλ Μακρόν επιλέξει παρ’ όλα αυτά να παραιτηθεί, εναπόκειται στον πρόεδρο της Γερουσίας, Ζεράρ Λαρσέρ, να ενεργήσει ως προσωρινός πρόεδρος μέχρι τη διεξαγωγή πρόωρων προεδρικών εκλογών, στις οποίες ο εν ενεργεία πρόεδρος δεν θα μπορεί να λάβει μέρος. Ο ίδιος ο Λαρσέρ δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει εκ νέου στην κούρσα μέχρι το τέλος της θητείας του διαδόχου του.

9. Πλήρης εξουσία στον πρόεδρο

Η φήμη που ξεκίνησε από τα μέσα ενημέρωσης του μεγιστάνα Vincent Bolloré πριν διαψευστεί από το Μέγαρο των Ηλυσίων, η προσφυγή στο άρθρο 16 του Συντάγματος για την αντιμετώπιση της απουσίας σαφούς πλειοψηφίας στο Κοινοβούλιο, έχει παραμεριστεί από όλους τους σοβαρούς ειδικούς.

Το μέτρο αυτό, γνωστό ως «πλήρης εξουσία» που παρέχεται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μπορεί να ενεργοποιηθεί, αναφέρει ο νόμος, αφενός «όταν απειλούνται σοβαρά και άμεσα οι θεσμοί της Δημοκρατίας, η ανεξαρτησία του έθνους, η ακεραιότητα του εδάφους της ή η εκπλήρωση των διεθνών δεσμεύσεών της» και αφετέρου «όταν διακόπτεται η λειτουργία των συνταγματικών εξουσιών».

«Αυτό είναι αδύνατο να το επικαλεστούμε στο συγκεκριμένο πλαίσιο», επισημαίνει ο Thomas Ehrhard.

10. Συνταγματική αναθεώρηση

Ο Εμανουέλ Μακρόν δεν περίμενε να μην προκύψει πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο για να επιχειρήσει να το παρακάμψει, με το πρόσχημα περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένων δημοκρατικών καινοτομιών. Αντιμέτωπος με ένα θεσμικό αδιέξοδο που δεν έχει προηγούμενο στην Πέμπτη Δημοκρατία, θα μπορούσε ο αρχηγός του κράτους να προτείνει ως λύση μια μεταρρύθμιση του Συντάγματος;

«Αυτό είναι προφανώς εκείνο που πρέπει να κάνουμε, με τη δημιουργία μιας πραγματικής συνέλευσης των πολιτών πριν από το δημοψήφισμα, κατά το πρότυπο αυτού που γίνεται στην Ιρλανδία για την τροποποίηση του Συντάγματος», αναστενάζει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών Yves Sintomer, ειδικός στη συμμετοχική δημοκρατία. Αλλά «χρειάζεται νομιμοποίηση για κάτι τέτοιο, και μετά τις εκλογές κανείς δεν θα έχει αρκετή από αυτή», επισημαίνει ο Μπενζαμέν Μορέλ.

«Δεν θα μπορέσουμε να αγνοήσουμε τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών», συμφωνεί ο Thomas Ehrhard, ο οποίος δεν πιστεύει ούτε σε αυτή την επιλογή. Ειδικάμ καθώς ούτε ο Εθνικός Συναγερμός της Λεπέν, ούτε ο πρώην πρωθυπουργός Εντουάρ Φιλίπ είναι υπέρ των συμβάσεων των πολιτών. «Και ο Μακρόν δεν πιστεύει ότι πρέπει να γυρίσουμε σελίδα στην Πέμπτη Δημοκρατία», προσθέτει η Καμίλ Μπεντόκ.

Ωστόσο, η ερευνήτρια προειδοποιεί ότι υπάρχουν ελάχιστοι έλεγχοι και ισορροπίες στους γαλλικούς θεσμούς, «σε αντίθεση με την Ιταλία, όπου το σύστημα σχεδιάστηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για να αποτρέψει ένα φασιστικό κίνημα από το να καταλάβει εύκολα ξανά την εξουσία».