Ισραήλ: Πρώην στέλεχος της Μοσάντ αποκαλύπτει πώς διαπραγματεύτηκε ομηρεία με τη Χαμάς

Ο Ντέιβιντ Μέινταν (φωτογραφία αρχείου, επάνω, από economist.com), πρώην αξιωματούχος της Μοσάντ και κορυφαίος ισραηλινός διαπραγματευτής, που εργάστηκε στο παρελθόν για την απελευθέρωση ομήρων από τη Χαμάς αναλύει ορισμένες σημαντικές παραμέτρους που καθιστούν επιτυχημένη μια διαπραγμάτευση με την παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση.

«Οι όμηροι που έπιασε η Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου πρέπει να επιστρέψουν στα σπίτια τους «πάση θυσία», λέει ο Μέινταν. «Ακόμα κι αν το Ισραήλ χρειαστεί να πληρώσει ένα βαρύ και οδυνηρό τίμημα για το άνοιγμα των φυλακών του και την απελευθέρωση και των 6.000 παλαιστινίων τρομοκρατών», προσθέτει.

Ο Μέινταν και ο Νετανιάχου έχουν εκρηκτικό παρελθόν…

Ο Ντέιβιντ Μέινταν (δεύτερος από αριστερά) ανάμεσα στην οικογένεια του ισραηλινού δεκανέα Γκιλάντ Σαλίτ, μετά την ελευθέρωσή του, και τον πρωθυπουργό (και τότε) Μπενιαμίν Νετανιάχου (φωτογραφία Moshe Milner)

Αυτή η άποψη θα μπορούσε να τον καταστήσει αντιπαθή στην κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός δεν συνάντησε καν τις οικογένειες των ομήρων παρά μόνο τρεις εβδομάδες μετά την κρίση, έπειτα από δημόσιες πιέσεις τους (και κατ’ ιδίαν προτροπή από πρώην αξιωματούχους ασφαλείας) και έχει πλέον δηλώσει ότι η απελευθέρωσή τους αποτελεί προτεραιότητα, γράφει η ισραηλινή εφημερίδα Haaretz.

Αν και κάποτε συνεργάζονταν αρκετά ομαλά, ο Μέινταν και ο Νετανιάχου έχουν εκρηκτικό παρελθόν… Νωρίτερα αυτό το έτος, ο πρώην πράκτορας είχε ηγηθεί διαμαρτυριών ενάντια στις προτάσεις του ισραηλινού πρωθυπουργού ν’ αποδυναμώσει το δικαστικό σώμα του Ισραήλ, τις οποίες θεωρούσε απειλή για την ισραηλινή δημοκρατία.

Τον κατηγορεί, επίσης, ότι απέτυχε ν’ αποτρέψει την καταστροφή της 7ης Οκτωβρίου και κάθε εβδομάδα δημοσιεύει σατιρικά ποιήματα για τον Νετανιάχου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τοποθετήθηκε στην Κύπρο

Ο Μέινταν γεννήθηκε στο Κάιρο το 1955. Ο πατέρας του διατηρούσε επιχείρηση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και είχε δεσμούς με τον αιγυπτιακό στρατό. Ο Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ μόλις είχε έρθει στην εξουσία και εξαπέλυε πύρινους λόγους εναντίον του Ισραήλ και της Δύσης. Οι γονείς του Μέινταν αποφάσισαν να μετακομίσουν στο Τελ Αβίβ. «Κανείς δεν μας ζήτησε να φύγουμε, αλλά όπως πολλοί Εβραίοι νιώσαμε ότι το έδαφος έκαιγε κάτω από τα πόδια μας. Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη και δυσάρεστη».

Σπούδασε αραβικά στο λύκειο, τα οποία αργότερα τελειοποίησε στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, όπου εντρύφησε σε μελέτες για τη Μέση Ανατολή (η αιγυπτιακή του διάλεκτος είναι τόσο καλή που έχει μπερδευτεί με τη μητρική του γλώσσα).

Ως νεαρός αξιωματικός των πληροφοριών, τη δεκαετία του 1980, τοποθετήθηκε στην Κύπρο, όπου συνδέθηκε με πηγές στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) του Γιασέρ Αραφάτ.

Το 1985 βοήθησε στην αποτροπή μιας επίθεσης σε παραλία του Τελ Αβίβ. Αφού διεύθυνε επιτυχώς πράκτορες σε όλη τη Μέση Ανατολή για 20 χρόνια, διορίστηκε σε ανώτερο ρόλο στην υπηρεσία πληροφοριών, δουλεύοντας σε μυστικές πρωτοβουλίες για να κερδίσει τη φιλία των αραβικών καθεστώτων στον Κόλπο (τέτοιες πρωτοβουλίες συχνά συνοδεύονταν από την παροχή υψηλής τεχνολογίας ισραηλινού κατασκοπευτικού λογισμικού).

H διαπραγμάτευση με τη Χαμάς

Ενα ηλιόλουστο πρωί τον Απρίλιο του 2011 ο Μέινταν παρευρέθηκε σε τελετή αποφοίτησης για τους ανώτερους διοικητές της Μοσάντ όταν ο επικεφαλής της οργάνωσης του ψιθύρισε στο αυτί: «Πηγαίνετε αμέσως στην Ιερουσαλήμ». Ο Νετανιάχου ήθελε ν’ αναλάβει τις προσπάθειες για την απελευθέρωση του ισραηλινού δεκανέα Σαλίτ.

Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στη διαπραγμάτευση για έναν μόνο κρατούμενο καταδεικνύουν ως έναν βαθμό το πόσο δύσκολο θα είναι να απελευθερωθούν περισσότεροι από διακόσιοι. Πρώτα έπρεπε να βρει ένα κανάλι ουσιαστικής επικοινωνίας με τη Χαμάς.

Ο Αχμέντ Τζαμπάρι (αριστερά) με τον πρώην ηγέτη της Χαμάς, Χάλεντ Μεσάαλ (φωτογραφία αρχείου EPA/Hamas Media Office)

Τα ψυχολογικά προφίλ των ηγετών της οργάνωσης που καταρτίστηκαν από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες δεν ήταν πολύ χρήσιμα. («Καμία προσβολή, αλλά αυτό που διάβασα δεν με βοήθησε στις προσπάθειές μου να καταλάβω την πραγματική φύση αυτών με τους οποίους είχαν να κάνω).

Την πρώτη του μέρα στην επιχείρηση, ένας ισραηλινός ακτιβιστής ειρήνης ονόματι Γκέρσον Μπάσκιν ζήτησε συνάντηση. Ο Μπάσκιν είπε ότι είχε μια επαφή στη Χαμάς που θα μπορούσε να τον συνδέσει με τη στρατιωτική ηγεσία της ομάδας.

Αφελής ονειροπόλος

Ο Μπάσκιν είχε πλησιάσει τους δύο προηγούμενους απεσταλμένους που εργάζονταν για την απελευθέρωση του Σαλίτ, αλλά εκείνοι τον είχαν αποκρούσει – τον έβλεπαν ως αφελή ονειροπόλο. Ο Μέινταν, ωστόσο, είχε την τάση να είναι ανοιχτόμυαλος.

«Ενας καλός αξιωματικός πληροφοριών πρέπει να ξέρει πώς να παρατηρεί, ν’ ακούει, να θυμάται και να μην παρασύρεται σε συναισθηματική προκατάληψη», εξηγεί.

Αρχισε, έτσι, ν’ ανταλλάσσει μηνύματα μέσω της επαφής του Μπάσκιν και φαινόταν ότι αυτά μεταβιβάζονταν στον Τζαμπάρι, τον στρατιωτικό διοικητή της Χαμάς. Στην αρχή ήταν απλώς σύντομα κείμενα. Μετά αναπτύχθηκαν. Η Χαμάς έφτανε σε σημείο, στο τέλος της μέρας, να εύχεται «καληνύχτα» στον Ισραηλινό. Καθώς η επικοινωνία γινόταν πιο ουσιαστική, ο Μέινταν έδωσε στον Μπάσκιν πρόσβαση σε μια συσκευή φαξ.

Το κανάλι Μπάσκιν βοήθησε να εδραιωθεί η διαπραγματευτική πρωτοβουλία του Μέινταν ως σοβαρή στα μάτια της Χαμάς. «Η εμπιστοσύνη κερδίζεται βήμα προς βήμα με μικρές, μικροσκοπικές κινήσεις», λέει.

«Ατελείωτες» απαιτήσεις

Λίγο αργότερα, ο Μέινταν ζήτησε από τους Αιγύπτιους να οργανώσουν μια συνάντηση με τον Τζαμπάρι στο Κάιρο. Ο Παλαιστίνιος φοβόταν πως οι Ισραηλινοί θα τον σκότωναν καθώς διέσχιζε την έρημο του Σινά προς τα αιγυπτιακά σύνορα και ζήτησε διαβεβαιώσεις ότι θα προστατευόταν.

Αρχικά η ατμόσφαιρα στη συνάντηση δεν ήταν ελπιδοφόρα. Ο Τζαμπάρι, σκληραγωγημένος από 13 χρόνια στη φυλακή του Ισραήλ, ήταν σκληρός και ασυμβίβαστος. «Οι απαιτήσεις του ήταν ατελείωτες». Οι Αιγύπτιοι προσπάθησαν να τον κατευνάσουν με μικρές πολυτέλειες. Τον πήγαν, μάλιστα, για πρώτη φορά στον κινηματογράφο.

Οι διαπραγματεύσεις προχώρησαν από τις αρχές μιας συμφωνίας στα ονόματα των κρατουμένων που θα αποφυλακίζονταν. Αυτό, υπενθυμίζει ο Μέινταν, ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδικασίας. Αρκετοί από τους άνδρες στη λίστα της Χαμάς είχαν εμπλακεί στη δολοφονία Ισραηλινών.

Κρυφακούει τις επικοινωνίες

Ο Μέινταν είχε τουλάχιστον το πλεονέκτημα να γνωρίζει εκ των προτέρων τι επρόκειτο να ζητήσει ο Τζαμπάρι επειδή το Ισραήλ κρυφακούει τις επικοινωνίες της Χαμάς. «Πάντα ξέραμε ποια θα ήταν η επόμενη κίνησή του», λέει.

Ο Γκέρσον Μπάσκιν (δεξιά) με τον δεκανέα Σαλίτ, μετά την ελευθέρωσή του (φωτογραφία Gershon Baskin Archive)

«Φυσικά, ζήσαμε στιγμές θυμού και απογοήτευσης, αλλά ποτέ δεν απειλήσαμε», προσθέτει. «Δεν πιστεύω στις απειλές».

Ο Νετανιάχου βρισκόταν υπό μεγάλη πίεση στο εσωτερικό σ’ αυτό το σημείο. Πρωτοφανείς διαδηλώσεις για το αυξανόμενο κόστος ζωής στο Ισραήλ είχαν ξεσπάσει εκείνο το καλοκαίρι. Στο τέλος, ο Μέινταν εξουσιοδοτήθηκε να προσφέρει πάνω από 1.000 κρατούμενους για τον Σαλίτ, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων αμφιλεγόμενων (ο Γιάχια Σινγουάρ, τώρα επικεφαλής της Χαμάς στη Γάζα, περιλαμβανόταν στη λίστα). Τον Οκτώβριο του 2011 ο Μέινταν πέταξε με ιδιωτικό τζετ στο Κάιρο για να υπογράψει τη συμφωνία.

Ακόμη και τότε, παραλίγο να καταρρεύσει την τελευταία στιγμή. Ο Τζαμπάρι υπέγραψε πρώτα το έγγραφο, το οποίο ήταν στα αραβικά. Ο Μέινταν λέει ότι όταν το διάβασε, πριν προσθέσει τη δική του υπογραφή, παρατήρησε πως έλειπαν κάποιες γραμμές που είχαν συμφωνηθεί.

Αρνήθηκε να υπογράψει και κατηγόρησε τη Χαμάς για εξαπάτηση. Οι αιγύπτιοι αξιωματικοί των υπηρεσιών πληροφοριών πήγαν να μιλήσουν με τον Τζαμπάρι. Μετά από δύο νευρικές ώρες, η ομάδα της Χαμάς συμφώνησε να επαναφέρει τις γραμμές και η συμφωνία υπεγράφη.

Ο Σαλίτ στη Ράφα

Μια εβδομάδα αργότερα ο Τζαμπάρι και οι αιγύπτιοι αξιωματικοί των υπηρεσιών πληροφοριών συνόδευσαν τον Σαλίτ στο συνοριακό πέρασμα της Ράφα, μεταξύ της Γάζας και της Αιγύπτου.

Ο Μέινταν και η ομάδα του τον περίμεναν σ’ ένα παλιό ισραηλινό στρατιωτικό αυτοκίνητο. Ενας από τους αιγύπτιους αξιωματούχους γέλασε και πρότεινε ότι ο Σαλίτ και ο Μέινταν θα μπορούσαν να αισθάνονται πιο άνετα να οδηγούν στα ισραηλινά σύνορα με τη Mercedes του.

Από τα σύνορα ο Σαλίτ και ο Μέινταν μεταφέρθηκαν με ισραηλινό στρατιωτικό ελικόπτερο σε μια βάση της αεροπορίας. Οταν άνοιξε η πόρτα του ελικοπτέρου, ο Μέινταν έμεινε έκπληκτος βλέποντας τον Νετανιάχου να περιμένει τον νεαρό στρατιώτη, μαζί με μια βιαστικά συγκεντρωμένη ομάδα εκπροσώπων του Τύπου. Ηταν πολύ καλή ευκαιρία για φωτογράφηση για να την αφήσει ο πρωθυπουργός να πάει χαμένη.

Ακόμη και μετά από όλο το αίμα που χύθηκε τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, ο Μέινταν πιστεύει ότι μπορεί και πρέπει να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη μεταξύ του Ισραήλ και των διαπραγματευτών της Χαμάς για τους ομήρους.

Τον Οκτώβριο του 2012 ζητήθηκε από τον Μέινταν να μιλήσει για τις εμπειρίες του ως διαπραγματευτής ομήρων σε φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. Τους είπε, μεταξύ άλλων, ότι τα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα του Νετανιάχου έπαιξαν ρόλο στην αποδοχή των εξαιρετικά υψηλών απαιτήσεων της Χαμάς.

«Λάθος» η δολοφονία του Τζαμπάρι

Κάπως έτσι, ο σημαντικός κατάσκοπος απέτυχε να εξετάσει την πιθανότητα κάποιος να ηχογραφεί τη συνεδρία. Διέρρευσε στον Τύπο και ο Νετανιάχου έγινε έξαλλος. Ο Μέινταν είχε υποδειχθεί ως ο επόμενος ηγέτης της Μοσάντ, αλλά ο ισραηλινός πρωθυπουργός θα έπρεπε να εγκρίνει την υποψηφιότητά του.

Γνωρίζοντας ότι τώρα δεν είχε καμία πιθανότητα να προχωρήσει περαιτέρω, παραιτήθηκε. Η καριέρα του στις μυστικές υπηρεσίες είχε τελειώσει.

Εναν χρόνο μετά την απελευθέρωση του Σαλίτ, το Ισραήλ δολοφόνησε τον Τζαμπάρι σε επίθεση με πυραύλους καθώς περνούσε μέσα από την πόλη της Γάζας. «Ηταν λάθος», λέει ο Μέινταν.

Εγκατάσταση στο Τελ Αβίβ με φωτογραφίες των ομήρων της Χαμάς (φωτογραφία Reuters/Hadas Parush)

Να βρουν τους «σωστούς μεσολαβητές»

Η προσπάθεια απελευθέρωσης των ομήρων της 7ης Οκτωβρίου απλώνεται σε διάφορες υπηρεσίες. Η μία είναι οι IDF (ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις), οι οποίες συλλέγουν πληροφορίες, σχεδιάζουν επιχειρήσεις διάσωσης και, επιλεκτικά, μοιράζονται πληροφορίες με τους συγγενείς των ομήρων.

Οι οικογένειες έχουν συγκροτήσει μια επιτροπή ώστε να μπορούν να συνεργαστούν και ν’ αποκτήσουν δημοσιότητα προκειμένου να πιέσουν την κυβέρνηση. Η πλειονότητα θέλει να σταματήσουν οι επιθέσεις στη Γάζα μέχρι να επιστρέψουν οι συγγενείς τους στο σπίτι, αν και μια μειονότητα υποστηρίζει τους βομβαρδισμούς.

Ο Νετανιάχου έχει ορίσει επίσης απεσταλμένο για τους ομήρους. Τόσο το Κατάρ όσο και η Αίγυπτος αναφέρεται ότι εμπλέκονται σε προσπάθειες μεσολάβησης για την απελευθέρωσή τους.

«Διαχωρίστε τους ήχους από τους θορύβους»

Οταν οι συγγενείς των ομήρων τον καλούν, ο Μέινταν τους δίνει την ίδια συμβουλή: «διαχωρίστε τους ήχους από τους θορύβους». Πολλοί άνθρωποι προσφέρονται να βοηθήσουν να βγουν οι όμηροι από τη Γάζα.

Μερικοί είναι καλοπροαίρετοι. Μερικοί, όπως το θέτει ο Μέινταν, είναι «τσαρλατάνοι». Πιστεύει ότι ο χρόνος είναι κρίσιμος εάν θέλουν ένας αριθμός από τους ομήρους να επιβιώσει και η επένδυση υπερβολικού χρόνου και ενέργειας σε λάθος κανάλια μπορεί να είναι δαπανηρή.

Οι οικογένειες πρέπει να «συγκεντρωθούν και να βρουν τους σωστούς μεσολαβητές, είτε είναι το Κατάρ, η Αίγυπτος ή η Τουρκία», λέει ο Μέινταν. «Μην ψάχνετε για πάρα πολλούς δρόμους».

«Οσο πιο γρήγορα μπορείς»

«Οταν διαπραγματευόταν την ανταλλαγή του Σαλίτ, είχε αντιταχθεί στην ιδέα να χωριστεί η συμφωνία σε διαφορετικές φάσεις. Τώρα, λόγω της τεράστιας κλίμακας της ομηρίας, σκέφτεται διαφορετικά. «Αν δεν μπορούμε να έχουμε μια συνολική συμφωνία, ας το κάνουμε σταδιακά, πρώτα γυναίκες και παιδιά, προκειμένου να εδραιωθεί η εμπιστοσύνη».

Ακόμη και μετά από όλο το αίμα που χύθηκε τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, ο Μέινταν πιστεύει ότι μπορεί και πρέπει να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη μεταξύ του Ισραήλ και των διαπραγματευτών της Χαμάς.

Ο Γιουβάλ Ντίσκιν, πρώην επικεφαλής της Σιν Μπετ, της υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας του Ισραήλ, ο οποίος έχει συνεργαστεί μαζί του, λέει ότι αυτή η ικανότητα για «δημιουργική σκέψη» είναι που κάνει τον Μέινταν τόσο αποτελεσματικό διαπραγματευτή. «Κατανοεί όλο το φάσμα της αραβικής κουλτούρας, και πάνω απ’ όλα είναι ένας άνθρωπος».

Ο Μέινταν ανέστειλε τη δημόσια εκστρατεία κατά του Νετανιάχου, αλλά σχεδιάζει να την επαναλάβει μόλις τελειώσει ο πόλεμος. Eρωτηθείς τι έμαθε από τις διαπραγματεύσεις για τον Σαλίτ, απάντησε: «Κλείσε μια συμφωνία όσο πιο γρήγορα μπορείς. Επειδή μπορεί να είναι πολύ αργά».