Ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας: Τι πρέπει να ξέρετε

Γράφουν οι Μαριλίτα Μ. Μόσχου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Οφθαλμολογίας, ΕΚΠΑ, Νικόλαος Μωραΐτης, Ειδ. Οφθαλμολογίας, ΓΝΑ Γ. Γεννηματάς, Κωνσταντίνος Νανόπουλος,  Ειδ. Οφθαλμολογίας, ΓΝΑ Γ. Γεννηματάς 

Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (ΗΕΩ) είναι μια προοδευτική πάθηση των οφθαλμών που επηρεάζει ένα μεγάλο αριθμό ατόμων άνω των 50 ετών, περιορίζοντας σταδιακά την κεντρική τους όραση. Ως η κύρια αιτία απώλειας όρασης στα άτομα αυτά στον δυτικό κόσμο, η ΗΕΩ αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Αυτό το άρθρο στοχεύει να παρέχει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της εκφυλιστικής αυτής ωχροπάθειας, εξερευνώντας τα είδη της, τους παράγοντες κινδύνου, τα συμπτώματα, τη διάγνωση και τις διαθέσιμες επιλογές θεραπείας.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ας εξετάσουμε όμως αρχικά, τι είναι η ωχρά κηλίδα. Ανατομικά, αντιπροσωπεύει το τμήμα του αμφιβληστροειδούς, που περιέχει την μεγαλύτερη πυκνότητα και συγκέντρωση φωτουποδοχέων. Αυτά τα κύταρρα μετατρέπουν το εξωτερικό φωτεινό ερέθισμα σε ηλεκτρικό σήμα, ώστε αυτό να ταξιδέψει σε μια εξειδικευμένη περιοχή στο πίσω μέρος του εγκεφάλου μας και να μεταφραστεί στην εικόνα που βλέπουμε. Η ωχρά κηλίδα είναι υπεύθυνη για την ευκρινή, έγχρωμη, κεντρική μας όραση και για αυτό το λόγο άνθρωποι με προχωρημένη νόσο έχουν πρόβλημα στο διάβασμα ή στην αναγνώριση προσώπων ή σε δουλειές που απαιτούν μεγάλη λεπτομέρεια (π.χ πλέξιμο).

Στην ερώτηση που πολύ συχνά λοιπόν μας κάνουν οι ασθενείς, «Γιατρέ θα τυφλωθώ;», η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Η όραση των ασθενών αυτών παραμένει λειτουργική, αφού μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν και να κινούνται ικανοποιητικά στον χώρο, με την περιφερική τους όραση, η οποία μένει ανέπαφη από την εκφυλιστική αυτή ασθένεια.

Η ΗΕΩ διακρίνεται σε δύο βασικές μορφές: ξηρού τύπου ΑMD και υγρού τύπου AMD.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ξηρού τύπου ΗΕΩ

Η ξηρού τύπου ΗΕΩ (μη-εξιδρωματική ή ατροφική μορφή) είναι η πιο συνηθισμένη μορφή, αποτελώντας περίπου το 80% όλων των περιπτώσεων ΗΕΩ. Χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή δυσλειτουργία των φωτοευαίσθητων κυττάρων στην περιοχή της ωχράς κηλίδας, η οποία οφείλεται στην συσσώρευση πρωτεϊνών και λιπιδίων (drusen) στη βάση των κυττάρων αυτών. Η απώλεια της όρασης σε αυτούς τους ανθρώπους είναι αργή και πολλές φορές ανεπαίσθητη από τους ασθενείς στα αρχικά στάδια.

Υγρού τύπου ΗΕΩ

Η υγρού τύπου ΗΕΩ (νεοαγγειακή ή εξιδρωματική μορφή), αν και λιγότερο συχνή (20% των περιστατικών ΑΜD), είναι πιο σοβαρή και μπορεί να οδηγήσει σε δραματική απώλεια όρασης. Συμβαίνει όταν, λόγω υποξίας, σχηματίζονται παθολογικά και εύθραυστα αιμοφόρα αγγεία (νεοαγγεία) κάτω από τον αμφιβληστροειδή, τα οποία λόγω αυξημένης διαπερατότητας διαρρέουν υγρό και αίμα και προκαλούν βλάβη στην ωχρά κηλίδα. Αυτή η μορφή της ΗΕΩ συνδέεται συχνά με έκδηλες αλλαγές στην όραση, όπως παραμορφωμένες ή κυματοειδείς γραμμές και εμφάνιση σκούρων ή τυφλών σημείων στην κεντρική όραση.

Παράγοντες Κινδύνου

Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ΗΕΩ, και η κατανόηση αυτών των παραγόντων κινδύνου είναι κρίσιμη για την πρόληψη και την έγκαιρη ανίχνευση.

-Ηλικία: Όπως υποδηλώνει το όνομά της, η ηλικία είναι ο κύριος παράγοντας κινδύνου για την AMD. Η πιθανότητα εμφάνισης της κατάστασης αυξάνεται σημαντικά μετά τα 50, και ο κίνδυνος συνεχίζει να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.

-Κληρονομικότητα: Γενετικοί παράγοντες συμβάλλουν στην ΗΕΩ, και άτομα με θετικό οικογενειακό ιστορικό της κατάστασης βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο. 

-Κάπνισμα: Το κάπνισμα είναι ένας παράγοντας κινδύνου που μπορεί να τροποποιηθεί και συνδέεται στενά με την AMD. Οι καπνιστές έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν την κατάσταση και τείνουν να εμφανίζουν τα συμπτώματά της σε νεώτερη ηλικία σε σύγκριση με τους μη καπνιστές.

-Καρδιαγγειακά Νοσήματα: Παθήσεις όπως η υπέρταση και η καρδιακή νόσος συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της ΗΕΩ. Η διατήρηση της καρδιαγγειακής υγείας μέσω της τακτικής άσκησης, μιας ισορροπημένης διατροφής και κατάλληλης ιατρικής διαχείρισης μπορεί να συμβάλει στη μείωση του κινδύνου.

-Διατροφή :Μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά, βιταμίνες και μέταλλα μπορεί να διαδραματίσει προστατευτικό ρόλο κατά της AMD. Τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά οξέα omega-3, λουτεΐνη, ζεαξανθίνη και ψευδάργυρο συνδέονται με μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης της ΗΕΩ. Τέτοιες τροφές είναι τα πολύχρωμα φρούτα και λαχανικά, όπως και τα ψάρια, οι ξηροί καρποί και το ελαιόλαδο.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα της ΗΕΩ μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με το στάδιο και τον τύπο της πάθησης. Συνήθη συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Θολή ή παραμορφωμένη κεντρική όραση
• Δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων
• Οι ευθείες γραμμές παρουσιάζονται κυματοειδείς ή τεθλασμένες
• Αλλαγές στην αντίληψη των χρωμάτων
• Σκούρες ή θολές περιοχές στην κεντρική όραση

Διάγνωση

Η διάγνωση της ΗΕΩ πλέον περιλαμβάνει μεθόδους απλές και ανώδυνες για τον ασθενή. Πάντα γίνεται έλεγχος οπτικής οξύτητας σε συνδυασμό με βυθοσκόπηση υπό μυδρίαση. Πλέον στις μέρες μας είμαστε πολύ τυχεροί που διαθέτουμε την εξέταση OCT (Optical Coherence Tomography) με ψηφιακή αγγειογραφία (OCT-angio), που είναι ιδιαίτερα ακριβής όσον αφορά την απεικόνιση της ωχράς κηλίδας και έφτασε στην Ελλάδα την τελευταία 20ετία. Με την βοήθεια μάλιστα του OCT, μειώθηκε κατακόρυφα η χρήση της αγγειογραφίας με φλουοροσεΐνη, μιας εξέτασης παρεμβατικής και με αντενδείξεις σε ασθενείς με αλλεργίες ή με διαταραχές νεφρικής λειτουργίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο οφθαλμίατρος μπορεί να προμηθεύσει τον ασθενή με τον ειδικό πίνακα Amsler, με τον οποίο ο ίδιος μπορεί να παρακολουθεί με αρκούντως καλή ευαισθησία, την εξέλιξη της νόσου και άρα να προλάβει νωρίς, πιθανές υποτροπές.

Η πλέον εξειδικευμένη εξέταση της λειτουργικότητας της ωχράς κηλίδας είναι η πραγματοποίηση πολυεστικού ηλεκτροαμφιβληστροειδογράφηματος. Με την τελευταία μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της νόσου, καθώς και την αποτελεσματικότητα ή όχι της θεραπείας. Η συγκεκριμένη εξέταση πραγματοποιείται στο τμήμα Ηλεκτροφυσιολογίας από την κα Μ. Μόσχου και τους συνεργάτες της ειδικευόμενους Οφθαλμολογίας κκ Κ. Νανόπουλο και Νικόλαο Μωραΐτη.

Θεραπεία

Η ξηρά εκφύλιση της ωχράς κηλίδας δυστυχώς ακόμα δεν έχει κάποια αποτελεσματική θεραπεία, παρά τις συνεχιζόμενες έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο. Κάποια σκευάσματα με βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, όπως επίσης και η σύσταση για διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, διακοπή του καπνίσματος και έλεγχος των συστηματικών προβλημάτων υγείας, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην σταθεροποίηση της όρασης, αλλά όχι στην βελτίωση της.

Η υγρού τύπου εκφύλιση από την άλλη, τα τελευταία χρόνια είδε μια επανάσταση στην αντιμετώπισή της, με την ανάπτυξη των ενδοϋαλοειδικών anti-VEGF (anti-Vascular Endothelial Growth Factor) εγχύσεων. Πρόκειται για θεραπεία, η οποία έχει πολύ καλά αποτελέσματα και μπορεί όχι μόνο να σταθεροποίησει αλλά και να βελτιώσει την όραση. Οι παράγοντες αnti-VEGF εγχύονται απευθείας στο εσωτερικό του ματιού και πολλοί ασθενείς, μπορεί να είναι επιφυλακτικοί με την διαδικασία, αλλά η χρήση πολύ λεπτής βελόνας και τοπικού αναισθητικού, ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες πόνου ή σοβαρής ενόχλησης.

Τέλος, η χρήση εστιακών laser φωτοπηξίας, μπορούν να περιορίσουν περιοχές νεοαγγείωσης και διαρροής υγρού, αλλά σκοπεύουν στην διατήρηση και όχι στην βελτίωση της όρασης. 

Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι μια αρκετά συχνή και δυνητικά καταστροφική πάθηση για την κεντρική όραση των ασθενών. Η πληροφόρηση του κοινού πληθυσμού  σε σχέση με τους παράγοντες κινδύνου, τα συμπτώματα, την εξέλιξη της νόσου και τις διαθέσιμες θεραπείες, οφείλει να μας ενεργοποιήσει όσον αφορά την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπιση της. Η ελπίδα όλων μας είναι πως με τις συνεχείς έρευνες και εξελίξεις στον τομέα της οφθαλμολογίας, η ποιότητα ζωής αυτών των ασθενών θα βελτιωθεί ακόμα περισσότερο και ενδεχομένως στο άμεσο μέλλον να βρεθεί και η οριστική θεραπεία της πάθησης αυτής.