Γερμανία και ΕΕ αντιμετωπίζουν ένα νέο τρίλημμα

Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Η πράσινη μετάβαση και η οικονομική ασφάλεια είναι συμπληρωματικά φαινόμενα που μπορούν να δημιουργήσουν έναν κύκλο θετικής ανάδρασης. Αντιμέτωπη με την επιλογή μεταξύ της επιτυχούς ολοκλήρωσης της πράσινης μετάβασης, της αποτελεσματικής επίτευξης οικονομικής ασφάλειας και του στόχου της δημοσιονομικής πειθαρχίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα νέο τρίλημμα – και είναι αδύνατο να ολοκληρώσει και τα τρία.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Όμως, καθώς η Γερμανία – με το φρένο χρέους της σχεδιασμένο να περιορίζει τα δημοσιονομικά ελλείμματα και την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου του Νοεμβρίου που θέτει σε κίνδυνο τη χρηματοδότησή της για την πράσινη μετάβαση – φαίνεται να αγκαλιάζει σφιχτά την τελευταία επιλογή, αυτή της δημοσιονομικής πειθαρχίας – κάτι που θεωρείται λάθος.

Η πράσινη μετάβαση και η οικονομική ασφάλεια είναι συμπληρωματικά φαινόμενα που μπορούν να δημιουργήσουν έναν κύκλο θετικής ανάδρασης. Ελπίζεται ότι η Ευρώπη θα το συνειδητοποιήσει, γρήγορα. Πρόκειται για απόλυτη αναγκαιότητα – τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεδομένων των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων, η επιτάχυνση του ρυθμού της είναι απολύτως δικαιολογημένη. Θεωρείται επιτακτικό να φτάσουμε το 2050 με καθαρές μηδενικές εκπομπές άνθρακα, εάν θέλουμε να αποφύγουμε τις τεράστιες αναστατώσεις που σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Σύμφωνα με τη νεοσύστατη Επιστημονική Συμβουλευτική Επιτροπή της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή, αυτό σημαίνει ότι οι εκπομπές πρέπει να μειωθούν κατά ένα εκπληκτικό 95% από τώρα έως το 2040.

Φυσικά, μια τέτοια σχετικά γρήγορη μετάβαση θα έχει κόστος.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Αν κατανεμηθούν άδικα, οι μακροοικονομικές προσαρμογές μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνική ή πολιτική αναταραχή. Με πολλά ακροδεξιά κόμματα να ασκούν ήδη σφοδρή κριτική στην Πράσινη Νέα Συμφωνία και τις επιχειρήσεις να καταγγέλλουν τις πράσινες φιλοδοξίες του μπλοκ ως υπερβολικές και υπονομευτικές της ανταγωνιστικότητας τους έναντι αυτών των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, υπάρχει μια προειδοποίηση που πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Έτσι, στο τρέχον γεωπολιτικό πλαίσιο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, φαίνεται ότι η αύξηση της οικονομικής ασφάλειας της ΕΕ είναι αναπόφευκτη. Οι πρόσφατες εξελίξεις – συμπεριλαμβανομένων των εξωεδαφικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν κατά ευρωπαϊκών εταιρειών από την κυβέρνηση του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας και του περιορισμού των πωλήσεων φυσικού αερίου της πρώτης – καθώς και τα καταναγκαστικά μέτρα της Κίνας κατά της Λιθουανίας, έπεισαν τις περισσότερες πρωτεύουσες της ΕΕ και οπωσδήποτε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ότι η απομάκρυνση του οικονομικού κινδύνου και η επανεγκατάσταση των βιομηχανικών επιχειρήσεων στις χώρες της ΕΕ είναι απαραίτητες.

Το νέο σύνθημα για την ΕΕ και τις χώρες μέλη της είναι να «προστατέψουν και να προωθήσουν» τις βιομηχανικές τους ικανότητες. Όπως καταδεικνύει πρόσφατο έγγραφο της ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, αυτό συνεπάγεται περαιτέρω δημόσιες επενδύσεις για την επίτευξη οικονομικής ασφάλειας στους τομείς της ενέργειας, της τεχνολογίας, της υγείας και της παροχής τροφίμων – καθώς και στον πιο αμφιλεγόμενο τομέα της στρατιωτικής ασφάλειας, λαμβανομένου υπόψιν ότι ο Trump απείλησε να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ στο παρελθόν – και μπορεί να το κάνει αν επανεκλεγεί.

Τίποτα από αυτά δεν θα είναι φθηνό. Το κόστος προβλέπεται μεγάλο είτε αυτή η νέα βιομηχανική πολιτική είναι οριζόντια – εστιασμένη στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και στη βελτίωση του ανθρώπινου και φυσικού κεφαλαίου της ΕΕ – είτε είναι κάθετη, με στοχευμένες επενδύσεις στην παραγωγή ημιαγωγών, κβαντικούς υπολογιστές, τεχνητή νοημοσύνη και βιοτεχνολογία. Φυσικά, το ίδιο ισχύει και για επενδύσεις στην άμυνα.

Αυτό μας φέρνει στη συνέχεια στο τρίτο σκέλος του τριλήμματος, αυτό της δημοσιονομικής πειθαρχίας, καθώς τα κράτη μέλη της ΕΕ διαπραγματεύονται επί του παρόντος τους δημοσιονομικούς κανόνες για αυτή τη νέα εποχή. Όλοι συμφωνούν ότι η δημοσιονομική βιωσιμότητα είναι προτεραιότητα εάν το μπλοκ θέλει να παραμείνει ενωμένο και η συναίνεση είναι ότι οι δημοσιονομικές προσαρμογές πρέπει να είναι συγκεκριμένες για κάθε χώρα. Εκεί που φαίνεται να υπάρχει διαφωνία όμως, είναι στον ρυθμό της προσαρμογής και στο αν θα πρέπει να είναι αυτόματη, βάσει καθορισμένων ποσοτικών μειώσεων.

Η Γερμανία, ειδικότερα, ευνοεί αυτήν την προσέγγιση, καθώς έχει ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο εσωτερικού χρέους. Η χώρα, η οποία βρίσκεται σε ύφεση, συζητά επί του παρόντος πώς να περικόψει τον δημόσιο προϋπολογισμό της.

Ας το αντιπαραβάλουμε αυτό με τον νόμο των ΗΠΑ για τη μείωση του πληθωρισμού και τις απεριόριστες φορολογικές ελαφρύνσεις για πράσινες τεχνολογίες που παράγονται (κυρίως) εκεί. Φαίνεται ότι η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη να επιδιώξει τους δύο πρώτους στόχους του τριλήμματος – την πράσινη μετάβαση και την οικονομική ασφάλεια – μειώνοντας παράλληλα τη δημοσιονομική πειθαρχία (τουλάχιστον προς το παρόν). Στην πραγματικότητα, το δημοσιονομικό έλλειμμα των ΗΠΑ θα είναι πάνω από το 6% του ΑΕΠ φέτος.

Αυτές είναι, πράγματι, δύο αντίθετες στρατηγικές. Προς το παρόν, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ κερδίζουν. Φυσικά, γνωρίζουμε ότι οι ΗΠΑ έχουν ένα πλεονέκτημα. Εκδίδουν το κύριο διεθνές νόμισμα και ως εκ τούτου, απολαμβάνουν το «υπερβολικό προνόμιο» να μην χρειάζεται να είναι τόσο δημοσιονομικά πειθαρχημένες όσο άλλες χώρες. Ωστόσο, η ΕΕ εκδίδει το δεύτερο πιο χρησιμοποιούμενο διεθνές νόμισμα και θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσει μέρος των προνομίων της.

Για παράδειγμα, το NextGenerationEU – το σχέδιο ανάκαμψης του μπλοκ μετά την πανδημία – είναι το έμβρυο μιας κεντρικής δημοσιονομικής ικανότητας, αλλά χωρίζεται σε εθνικές προσεγγίσεις. Το επόμενο βήμα αναμένεται να είναι η ανάπτυξη μιας ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής στρατηγικής αντάξιας αυτού του ονόματος, και με κεντρικούς πόρους για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά.

Μια τέτοια στρατηγική θα επέτρεπε στα κράτη μέλη της ΕΕ να στοχεύσουν στην επίτευξη και των τριών στόχων. Επιπλέον, χώρες με μειωμένο δημοσιονομικό περιθώριο που έχουν ανάγκη να μειώσουν τα εθνικά τους ελλείμματα – όπως η Ισπανία ή η Ιταλία – επωφελούνται ήδη από τα δημόσια κεφάλαια NextGenerationEU για να επενδύσουν στην πράσινη μετάβαση και την οικονομική τους ασφάλεια.

Όμως, το χρέος που εκδόθηκε για την ανάπτυξη του NextGenerationEU – και για τη συνεχή δημοσιονομική ικανότητα που απαιτείται για να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ και την Κίνα – θα πρέπει να αποπληρωθεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συζήτηση της ΕΕ για τους πόρους της ελπίζεται να ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατό, καθώς θα ωθήσει τις αποδόσεις του χρέους της ΕΕ πιο κοντά στα γερμανικά και γαλλικά επίπεδα.

Συνολικά, το κλίμα, οι γεωπολιτικές και γεωοικονομικές πιέσεις του παρόντος και του μέλλοντος απαιτούν υψηλότερες δημόσιες επενδύσεις για την παροχή των απαραίτητων δημόσιων αγαθών σε ολόκληρη την ΕΕ. Όσο πιο γρήγορα πειστούν η Γερμανία και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες για αυτό, τόσο το καλύτερο.

Πηγή: POLITICO